Dünya’nın coğrafik kutbundaki kaymayı inceleyen araştırmacılar yer altı sularının tesiri olmadan bu türlü bir değişimin mümkün olmayacağını söylüyor.
Dünya’nın kendi etrafında döndüğü eksen sabit ve durağan bir yapıda değil. Yerküre Kuzey ve Güney Kutuplarından geçen hayali bir çizgi olan dönme ekseni üzerinde dönerken sürüklenip yalpalanıyor.
Dönme eksenindeki bu hareketler kutup gezinmesi olarak isimlendiriliyor. Kuzey Kutup noktasının her yıl 10 metre genişliğinde bir çember çizdiği biliniyor.
Amerikan Uzay Araştırmaları Dairesi’ne (NASA) nazaran 20’inci yüzyılda Dünya’nın dönüş ekseninin yılda 4 cm kaydığını bulunmuştu.
Son periyotta yapılan araştırmalarsa iklim krizinin yerkürenin dönüşünde kaymaya neden olduğunu bulmuştu. Lakin yer altı sularının bu kaymaya tesiri tam olarak belirlenememişti.
BBC Türkçe’nin sorularını yanıtlayan araştırmanın baş muharriri Seul Ulusal Üniversitesi Yer Bilimleri Eğitimi’nde Prof. Ki-Weon Seo, “Yerkürenin tarihinde Dünya’nın dönüş ekseninde çok büyük değişiklikler oldu. Fakat çalışmamız yer altı sularının tüketilmesinin dönüş ekseninin kaymasına neden olacak kadar değerli olduğunu vurguluyor.” diyor.
2 TRİLYON SU ÇEKİLDİ
Küresel iklim modellemeleri, yer altı sularının tüketiminin deniz düzeyindeki yükselmeye katkıda bulunduğunu bulmuştu. Buna nazaran 1993-2010 ortasındaki periyotta yer altından 2 trilyon ton su çekildi.
İçme ve ziraî sulama üzere gayelerle kullanılan bu sular, çoğunlukla kullanıldıktan sonra denize deşarj ediliyor. Bu da epey büyük bir su kütlesinin insan müdahalesiyle yerinin değişmesi manasına geliyor.
Önceki kestirimler bu yer değişiminin deniz düzeyini 6 mm yükselttiğini iddia etmişti. Jeofizik alanında bilimsel yayın Geophysical Research Letters dergisinde yayımlanan yeni araştırma, bu iddiası yerkürenin dönüş kutbundaki değişimi inceleyerek doğruluyor.
Yeryüzündeki suyun dağılımı, taşınan kütlenin yükünün dağılımını değiştiriyor. Araştırmacılar bunu, dönmekte olan bir topaca küçük ölçüde bir yük eklemeye benzetiyorlar. Yerkürenin üzerindeki su kütlesinin yeri değiştiğinde dönüş hareketinde de ufak bir değişiklik olduğunu belirtiyorlar.
Araştırmacılar bu değişimi anlamak için Dünya’nın dönüş ekseninde gözlemlenen kaymayı bilgisayar modelleriyle test ettiler.
Buna nazaran yalnızca buz ve buzulların erimesi hesaba katıldığında bugün gözlemlenen kaymada 78,5 cm’lik bir açıklık oluşuyordu. Araştırma bu boşluğu yer altı sularıyla ilişkilendirdi.
Prof. Seo, “Yer altı sularının tüketimi yerkürenin kutbunun yıllık 4,36 cm süratte 64 derece doğuya kaydırdığını bulduk. Bu trend devam edecektir.” diyor.
“Dönüş kutbu kaymasının açıklanamayan nedenini bulduğum için çok mutluyum” tabirlerini kullanan Prof. Seo şöyle devam ediyor:
“Öte yandan Dünya’da yaşayan biri ve bir baba olarak, yer altı sularının çekilmesinin deniz düzeyinin yükselmesinin bir öteki sebebi olduğunu görmek beni endişelendiriyor ve şaşırtıyor.”
NASA’nın Jet İtki Laboratuvarı’nda bilim insanı Surendra Adhikari Amerikan Jeoloji Topluluğu’na verdiği demeçte, dünyanın dönüş ekseninin yıllık birkaç metre değiştiğini ve yeraltı sularının tüketilmesinin mevsimlerin değişmesi riskini doğrumadığını belirtiyor.
Adhikari, dönüş eksenindeki kayışların son devirdeki ana sebebinin Grönland’daki buz kütlelerinin kaybı olduğunu bulan bilim insanlarından biri.
Adhikari, lakin jeolojik vakit dilimleri açısından dönüş kutbu kaymasının iklim üzerinde tesirleri olabileceğini söylüyor.