BM’nin “modern kölelik” raporu üzerine harekete geçen Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Wang Wenbin, Obokata’nın vazifesini berbata kullandığını ve Çin tersi güçlere siyasi bir araç üzere hizmet ettiğini savundu. Sözcü Wang hususa ait açıklamasında, “Çin bunu şiddetle kınıyor. Sincan’da hiçbir vakit zorla çalıştırma olmadı” tabirlerine yer verdi.
Wang Wenbin, Obokata’ya yönelttiği, “Çin zıddı güçlere siyasi araç olarak hizmet etme” suçlamasıyla muhtemelen Amerika Birleşik Devletleri’ni ve bu çerçevede hem Çin’i hem de Sincan Uygur Özerk Bölgesi’ni amaç alan, “Uygurları Zorla Çalıştırmayı Tedbire Yasası”nı kastediyor.
Yasa ABD Kongresi’nde 21 Haziran’da onaylandı. Bu kapsamda, “Çin’in Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde üretilen tüm eserler, zorla çalıştırma yoluyla üretilen eserler olarak etiketlendi” ve Sincan’dan ithalata yasak getirildi. Çin’in baştan hatalı olduğunu kabul eden bu yasa, ihracatçılara aksini kanıtlama sorumluluğu yüklüyor. Çin’in global tedarik zincirindeki kritik pozisyonu düşünüldüğünde, genel hukuka muhalif olan bu yasanın uygulanması çok sıkıntı görünüyor.
Öte yandan, ABD’nin Sincan’daki vatandaşların insan haklarını müdafaa mazeretiyle bölgeye uyguladığı yaptırımlar tekrar en çok Sincan sakinlerine ziyan veriyor. Şayet tedbir alınmazsa, bölgedeki şirketler satış ölçüsünün azaltılması nedeniyle iflas edebilir ve pek çok kişi işsizlik tehlikesi ile karşı karşıya kalabilir. Memleketler arası hukuka muhalif bu yasa, son analizde Uygurların haklarını korumak bir yana dursun, onları şahsen cezalandırıyor.
HEDEF GLOBAL TEDARİK ZİNCİRİNİ TEKRAR ŞEKİLLENDİRMEK
Biden idaresi yeni yasa ile birlikte global tedarik zincirinin zorla çalıştırmadan arındırılmasını sağlamaya çalıştığını öne sürüyor. Fakat uzmanlara nazaran, ABD bu yasa ile birlikte “En yakın ticari rakibi Çin’i global tedarik zincirinden dışlamayı, bu yolla global tedarik zincirini yine şekillendirmeyi ve hegemonyanın devamlılığını sağlamayı” hedefliyor.
Söz konusu yasanın yürürlüğe girmesiyle tedarik zincirleri ziyan görürken, şirketlerin işleyiş maliyetleri de yükselecek. Bu noktada, Çin’den ithalat yapan ABD merkezli firmalar dahi hükümetlerinin ilgili yasa konusunda kâfi ölçüde yol gösterici olmadığından şikâyet ediyor. Çünkü yasa, ithal eserlere ABD hududunda el konması üzere riskler içeriyor. Bütün bu aksilikler düşünüldüğünde, birtakım şirketlerin bölgedeki tedarikçilerle çalışmayı büsbütün sonlandırmak zorunda kalacakları düşünülüyor. Münasebetiyle yasanın tesiriyle kimi eserlerin tedarik zincirlerinin Çin dışına kayması bekleniyor.
TEMİZ GÜCE GEÇİŞ DE ETKİLENECEK
Söz konusu yasaya nazaran, ABD idaresi güneş pilinin kıymetli materyali olan polisilikon eserlerinde kontrolü ağırlaştırdı. Sincan’da üretilen polisilikonun dünyadaki payının yüzde 45 olduğu biliniyor. Uzmanlar ABD’nin, Çin’den polisilikonun ithalatını kısıtlayarak kendi güneş güç kesimini korumak istediği yorumunu yapıyor. Lakin, ABD’deki güneş güç dalının maliyeti çok daha yüksek. Münasebetiyle kelam konusu uygulama ABD’deki güneş gücü dalına de ziyan verecek.
ABD, kısa bir müddet evvel, Çin merkezli Hoshine Silicon Industry isimli şirketten, kilit kıymetteki bir güneş paneli gerecinin ABD’ye ithalatını yasakladı. Devamında pek çok güneş gücü şirketi milyarlarca dolarlık projeleri durdurmak zorunda kaldı. Global rüzgar türbini üretiminin yüzde 13’ü de Sincan’da yapılıyor. Bölgenin yeni kuşak teknoloji için gereksinim duyulan hammaddelerle olan alakası göz önüne alındığında, küresel pil sanayisi de büyük düşünce ile karşı karşıya kalabilir.
ABD maddeyi tam olarak uygularsa, elektrikli araçlar ve yenilenebilir güç projeleri için gerekli olanlar da dahil olmak üzere birçok eserin kısıtlanması ya da sonda engellenmesi ile karşı karşıya kalınabilir. Hasebiyle bu durum, yenilenebilir ve pak güce geçiş sürecine de ziyan verecektir.
ENFLASYONU DAHA DA ARTIRABİLİR
Hedef alınan öteki eserler ortasında domates ve pamuk yer alıyor. Bölgedeki domates salçası üretimi dünya üretiminin 4/1’ini oluştururken, ABD’ye bir yılda giren ithal dokuma eserlerinin yaklaşık yüzde 20‘sinde Sincan bölgesinde yetiştirilen pamuk kullanılıyor. Ayrıyeten, The New York Times’ta Ağustos 2020’de yayımlanan bir makaleye nazaran, dünya çapında satılan yaklaşık beş pamuklu giysiden birinin Sincan’dan pamuk yahut iplik temin edilerek üretildiği iddia ediliyor. Dünyadaki pamuğun yüzde 20‘si de Çin’den gelirken, bunların yüzde 84‘ü Sincan bölgesinde yetiştiriliyor. Maddeden en çok moda ve dokumacılık dalının etkilenmesi bekleniyor.
Yasa kapsamında, Sincan’daki pamuklarla üretilen eserleri ABD’ye satan Avrupalı ve Britanyalı şirketlere de cezai yaptırımlar uygulanacak. Giysi, besin ve güneş gücü sanayileri, şimdiden alt üst oldu. Mevzuyla ilgili konuşan tedarik zinciri araştırma şirketi Altana AI‘nın CEO’su Evan Smith, Çin’in pek çok tedarik zincirinin merkezinde yer aldığını söyledi. “Zorla çalıştırma malları, global ekonomimizin sahiden geniş bir alanına giriyor” diyen Smith, bunun “denizde iğne aramak” olduğunu vurguladı. Uzmanlar, ABD’nin maddeyi uygulama konusunda kararlı olması halinde, bu durumun işletmelerin tedarik zincirinde önemli aksamalara neden olacağını belirtirken, mevcut enflasyonun daha da kötüleşeceğini tabir ediyor.
YASA, GLOBAL EKONOMİYİ TEHDİT EDİYOR
Söz konusu yasanın uygulanması sadece ABD ithalatını değerli ölçüde bozmakla kalmayıp birebir vakitte dünya çapındaki tedarik zincirlerini de tehdit edebilir. Dünya çapında günlük eser alıp satan bir milyon işletme bu maddeden etkilenebilir.
Türkiye’nin görünürde tedarik zincirindeki bu değişimden faydalanabileceği düşünülse de uzun vadeli olarak Çin iktisadının küçülmesi dünya iktisadını olumsuz etkileyeceği üzere Türk iktisadını de olumsuz etkileyecektir. Türkiye’nin en büyük ikinci ticaret ortağı olan Çin’in Türkiye’deki yatırımları şu anda yaklaşık 2 milyar dolar kıymetindedir; yüklü olarak enerji, altyapı, lojistik, finans, telekomünikasyon ve hayvancılık dallarına yatırım yapılmaktadır. Ayrıyeten Türkiye, Çin’i ve öbür ekonomileri birbirine bağlamayı amaçlayan, global GSYİH’nın üçte birinden oluşan ve dünyanın en büyük ticaret ve altyapı teşebbüslerinden biri olan Kuşak ve Yol Girişimi’nde (KYG) değerli bir role sahiptir.
Bütün bunlara ilaveten, Türkiye’nin Çin’den ithalatında, dokumacılık eserleri 1 milyar 579 milyon dolarla üçüncü sırada yer almaktadır. Sincan’a getirilecek kısıtlamalar sebebiyle, bilhassa dokumacılık alanındaki siparişlerin Türkiye’ye kayabileceği konuşuluyor, lakin dokumacılıkta birçok hammadde Çin’den temin ediliyor. Örneğin salgın devrinde, lojistik pozisyonunun da uygunluğu nedeniyle Türkiye tedarikçi ülke olarak öne çıktı ve Türk eserlerine olan talep arttı. Fakat, hazır giysi, mobilya ve züccaciye üzere birçok dalda artan talep hammadde problemine takıldı. İçeride üretilen hammadde büyük oranda ihraç ediliyor. Salgın periyodunda Avrupa açısından Türkiye avantajlı bir pozisyona gelmiş olmasına karşın, Türkiye hammadde sorunu nedeniyle mevcut potansiyeli tam olarak değerlendiremedi.
Özetle Çin iktisadının ziyan görmesi, zincirleme olarak global iktisadın ziyan görmesine yol açacaktır, meğer Çin ve Türkiye birlikte kazanabilir. Kendisi de ABD’nin yaptırımlarına maruz kalan Türkiye’nin, kısa vadeli hesaplar yapmak yerine Çin ile uzun vadeli, sağlam ve inanca dayalı bağlar geliştirmesi çıkarına olacaktır.
ABD’NİN “ZORLA ÇALIŞTIRMA” KARNESİ
Uluslararası Çalışma Örgütü ILO’nun 10 temel kontratından yalnızca ikisini onaylayan ABD, 1930 tarihli Zorla Çalıştırma Sözleşmesi’ni dahi şimdi onaylamadı. Kendisini zorla çalıştırmayla çabada öncü üzere göstermeye çalışan ABD, bu alanda en az memleketler arası muahedeye taraf ülkelerden biri.
ABD, 2021 İnsan Hakları İhlalleri Raporu‘na nazaran, ülkedeki göçmenlere yönelik insan hakları ihlalleri giderek şiddetleniyor. Yeniden ABD Dışişleri Bakanlığı datalarına nazaran, yılda yüz bin kadar insanın ABD’ye kaçırıldığı ve zorla çalıştırıldığı belirtiliyor. 2016 yılında, o zamanki BM İnsan Ticareti Özel Raportörü Maria Grazia Giammarinaro’nun ABD’yi zorla çalıştırma ve emek sömürüsüne karşı insan ticaretini tespit etmek gayesiyle daha tesirli uğraş göstermeye çağırması gündem olmuştu.
Mazlum ülkelere uyguladığı yaptırımlarla o ülkelerin ekonomileri sarsan ve halklarını sıkıntı durumda bırakan ABD’nin kederinin Uygurların ‘zorla çalıştırılması’ olmadığı ortada. Hegemonyasını korumak isteyen ABD, Çin’i ve Sincan bölgesini şuurlu olarak maksat alıyor. Sincan’daki hâkim sanayilere ziyan vermeyi amaçlayan Washington idaresi, bu yolla ABD’nin yerli endüstrisinin rekabet edebilirliğini de artırmaya çalışıyor. Fakat Washington’un Çin’e yönelik ticari taarruzları ve yaptırımları, yalnızca Çin’e değil hem kendi ülkesine hem de dünya iktisadına ziyan veriyor.
Küresel tedarik zinciri Çin ile bu kadar iç içe geçmişken, Çin iktisadı dünya iktisadı ile bu kadar bütünleşmişken, ABD’nin tedavüle soktuğu bu yeni yasa Çin’in kalkınmasını engelleyemeyecektir, lakin hiç kuşku yok ki ABD’nin günden güne eriyen prestijini daha da zedeleyecektir.