ABD’de başlayan, Avrupa’da tesirleri sert bir biçimde hissedilen bankacılık krizinde şimdi rahatlama görülmedi. Türkiye’de de bankaların yapılan düzenlemelerle varlıklarında görülen menkul değerler için ‘ne kadar riskli?’ tartışması devam ediyor. İktisat dünyasının değerli isimleri bu mevzuyu tartışmaya ve incelemeye devam ediyor. Bir de seçim sonrası süreçte beklenen mümkün faiz artışlarının artıracağı ya da su yüzüne çıkaracağı meseleler gözümüze batmaya başladı. Faizler yükselince, sular çekilecek mi?
ABD’de SVB’nin batışıyla başlayan süreçte, şimdilik denetim altında görülen bankacılık krizi, tartışılmaya devam ediliyor.
Avrupa’da da mevcutta problemli olan 166 yıllık Credit Suisse’de de çöküş yaratan süreç, orada da devletlerin müdahalesi, UBS’in alımı derken bir biçimde sakinleştirildi. Lakin bitti mi? Türkiye’de durum ne? Ekonomistler inceledi.
Yerel dinamiklerle başlayalım: Krediler bir yana, mevduat öteki yana… Bankaların maliyetlerinin yükseldiğine vurgu yapıldı.
‘Bakalım bankalar bu yükü ne kadar taşıyabilecek?’ diyen Alaattin Aktaş, değerli bir maliyet hesabı yapıyor. Şu süreçte bankaların ortalama faiz maliyetini hesaplamanın kolay olmadığına vurgu yaparak, yalnızca mevduata üzerinden hesap yapmanın kâfi olmadığını belirtti.
Tüm bankacılık sistemi üzerinde yürütülen varsayımlarda ortalama mevduat maliyetinin yüzde 17 olduğunu belirtirken, KKM’de de oranlar TL ve DTH üzerinden değişebiliyor.
Üç ay vadeli (mevduat) gösterge alınarak, 2020 başından bu yana faizlerin seyrine bakıldığında kredi ve mevduat faizlerinin yer değiştirdiği görülüyor. Kısaca “paranın maliyeti artıyor.”
Aktaş, paranın mecburî olarak düşük getirili kamu kağıtlarına yatırıldığını açıklarken, kredi faizlerinin de baskılandığını hatırlatıyor. Manası: Para pahalılaşıyor lakin giderek daha düşük getiri sağlayacak halde kullanılmak zorunda kalınıyor.
‘Farkın giderek daralmasının bankalar için hiç de beğenilen bir senaryoya işaret etmediğini’ söyleyen Aktaş, bankaların sıradan işletmeler olduğunu da hatırlatarak 2001 krizine atıf yaparak, ağır bedellerin ödendiğini ve tekrar yaşanmaması ismine radikal tedbirlerin alındığını vurguluyor. Şimdi tesirlerinin bilançoya yansımadığına dikkat çekiyor.
Eski hazineci, ekonomist Kerim Rota da global bankacılık krizi ve Türkiye bağını “Maslak Levent Çizgisinde Kaza Olur Mu?” başlığıyla inceliyor.
Rota, incelemesinin daha başında kıymetli bir tespitle başlıyor: ‘Bankaların yönetmeleri gereken birçok risk var. Bunların en bilinenleri, likidite riski, kredi riski, faiz riski ve kur riskidir. Daha az konuşulanı ise prestij riskidir. Halbuki banka ve şirket çöküşlerinin birçok prestij riskinin ortaya çıkmasıyla tetiklenir.’
SVB’nin yapısal sıkıntıları içinde de mevduat ağırlaşma ve faiz risklerine dikkat çekerken, prestij riskini bu ikisinin tetiklediğini ve likidite riskinin ortaya çıkarak son durumu yarattığını açıklıyor.
Gelelim Türk bankalarına! Seçim sonrası herkesin her halükarda beklediği faiz artışı olursa bizim bankalarımız da sorun yaşar mı?
Döviz talebini kesmek, KKM ve Hazine tahvili satışları için TCMB’den yapılan düzenlemelere değinerek, faizlerin düşmesine rağmen, krediye erişimin zorlaşmasına işaret ediyor. Bankaların elindeki enflasyonun çok altında faizli, vadesi 4 yıl ve üzeri Hazine tahvillerinin faiz yükselişinde ziyan vereceğinin ‘çok açık’ olduğunu söyleyen Rota, anca bizde durumun daha “yönetilebilir” olduğunu şu bilgilerle destekliyor:
SVB varlıklarının yüzde 57’si tahvil ve bonodan oluşurken, Ocak 2023 prestijiyle Türk bankalarının varlıklarının yüzde 16,8’si tahvil ve bonolardan oluşuyor. Faiz riski yaratacak kısım ise yüzde 9,2. “Finansal baskılama” diye tanımlanan uzun vadeli sabit faizli TL tahvil alımlarının varlıkların yüzde 3 ila 4’ü ortasında olduğu hesaplanıyor.
5 yıl ortalama vadeden hesapla, tahvil faizlerinde mümkün yüzde 10 artışın 142 milyar TL ya da özkaynaklarda yüzde 10 üzere bir ziyan oluşturacağı öngörülüyor.
Bu yönetilebilir bir oran ve çabucak gelir tablosuna yansımayacak. Ayrıyeten SVB’de ‘vadeye kadar elde tutulacak’ olan menkul kıymetler yüzde 43 olurken, bizim bankalarımızda yüzde 8’in altında.
Kısaca TL tahvil faizlerinde mümkün artış karşılanabilecek seviyede görülüyor. Bir de seçim sonrası hükümet değişimi olursa, olağanlaşma ile CDS’lerde görülecek gerileme, yabancı para tahvillerinden yarar mümkünlüğü taşıyor.
Banka özelinde farklılıklar olabileceğini göz önünde tutmak gerektiğini hatırlatan Kerim Rota, telaş edecek öbür iki sorun olduğunu söylüyor:
Bankaların riskleri bertaraf etmek için dengeleyici finansal araçlarının kalmaması ile ekonomik siyasetler eşliğinde devreye alınan uygulamaların 1 yıl içinde riskleri özkaynakların yüzde 10’una taşıması.
“‘Finansal baskılama’ ile ne kurlar ne de faizler uzun mühlet denetim edilebilir. Bu gayeyle uygulanan müdahaleler hastayı ilaçla uyutmak üzeredir. Vakit uzadıkça hasarlar onarılmaz hale gelir, yaygınlaşır ve kaçınılmaz son yaklaşır.”
Dr. Fatih Özatay da ABD’de durum değerlendirmesi yaparak TCMB’nin seçim sonrası olağana dönmesi halinde olabilecekler için, faizler ve enflayson üzerinden bir tablo sunuyor
Özatay, seçim sonrası iktisat siyasetinin olması gereken hale bürünmesi halinde hazırladığı senaryoda, Mayıs 2023’te yüzde 50 mümkün ve Mayıs 2024’te de beklentinin yüzde 25-30 ortasında olduğu enflasyondan yola çıkarak, yüzde 8,5 olan faizin ‘peyderpey’ 29-34 aralığına yükseldiği hesabını yapıyor.
Süreçte tekrar de değerli bir negatif gerçek faiz oluşsa da bir yıl sonrası için az sayılmayacak bir (pozitif) gerçek faiz öngörüyor. Bunun gerçek bir biçimde piyasalara anlatılmasıyla, dünyada ‘başka’ bir sorun olmadığı sürece, CDS’lerin gerilemesi, TL’de bir mühlet sonra dengelenme oluşması, enflasyonun düşmesi demek olduğunu anlatıyor.
TCMB’nin faiz artırımında bankacılık bölümünün hassaslığına dikkat edilmesi gerektiğini de detaylı gerilim testleriyle şimdiden yönetilmesi gereken bir durum olduğunu belirten Özatay, sağlıklı bir faiz idaresiyle KKM’den çıkış sürecinin de TL’den dövize geçişi yönetebilmek için ehemmiyetini vurguluyor.
Sonuçta zamanlamanın kıymeti ve tüm bunların yanında yapısal ıslahatlar, maliye ve finansal istikrar siyasetlerinin da birlikte yürütülmesinin ehemmiyetini anlatıyor.
Konuyla ilgili son ve kritik yorumu Mahfi Eğilmez de görüyoruz: “Faizi Artırsak Enflasyon Düşer mi?” sorusunu cevaplıyor.
Eğilmez, enflasyonda yükselişin sürdüğü ve faizleri artıran İngiltere ile Türkiye’yi karşılaştırdığı değerlendirmesinde, enflasyon ile faiz bağlantısına dair, ‘Enflasyon yükselmeye başladığında faiz de birebir halde yükseltilmeyip beklenirse bir müddet sonra enflasyon kontrolden çıkabilir’ derken, ortadaki farkın çok açılması halinde faizi enflasyonun üzerine çıkaracak bir kararın alınmamasının ani tahlil olmayacağını ve sert bir artışın da büyüme ve işsizlik sıkıntıları yaratabildiğini ve ‘Ekonominin geleceğine ait beklentiler olumlu değilse faiz artışı tek başına uzun vadeli tahliller getirmez’ diye anlatıyor.
“Faizi hem düşük tutup hem de enflasyon arttığında artırmazsanız enflasyonu denetleyemezsiniz.”
Eğilmez, faizi sonradan ve yavaş yavaş artırmanın da katkısının çabucak oluşmayacağını vurgulayarak, Çinli bilgelerin, “Uçurumun kenarında atın yularını çeksen de yarar etmez” kelamını hatırlatıyor.
Önemli olanın atın uçurumun kenarına gelmemesi olduğuna dikkat çeken Eğilmez, “Faiz, tek başına uzun vadede enflasyonu düşüremez lakin tek başına enflasyonu azdırmaya yeter” cümlesiyle finali yapıyor.
Kısaca, seçim sonrası iktisat bilenleri korkutmaya devam ederken, her halükarda yapılacakların aşikâr olduğu ortamda, ‘denge’ ve ‘zamanlama’ üzere kavramlar bozulan dinamikler içinde öne çıkıyor.
Seçimlerden sonra bankalar, sanayi, faiz, enflasyon, resesyon ve TL, dolar üzere yönetilmesi gereken çok fazla öge karşısında bu türlü ? bir iktisat idaresi izleyeceğimiz kesin üzere. Sizce?
