Hatay’ı 6 Şubat sarsıntısından evvel görmemiş olanlar asla telafi edemeyecekleri bu ihmalleri için sinelerini dövseler yeridir. Müslümanların, Hristiyanların ve Musevilerin kardeşçe yaşadığı, yarıya yakınının Alevi-Nusayri inancından olduğu, gündelik hayatta Arapça da konuşulan, Türkiye’deki son Ermeni köyünün bulunduğu ve Atatürk’ün “Benim şahsi meselemdir” deyip ismini verdiği Hatay, artık bütün mahalleleri ve köyleriyle bir enkazdan ibaret…
Türkiye haritasında kocaman bir hafriyat alanı artık Hatay.
Bir moloz yığını.
Hatay’da beş gün
Hatay’a, zelzelenin ikinci günü olan 7 Şubat’ta varıp 11 Şubat akşamına kadar kentte kaldım. Şu gerçeği rahatlıkla söyleyebilirim: şahsen görmemiş olanların, Hatay’ın uğradığı yıkımı gözünde canlandırması mümkün değil.
Beş gün boyunca Hatay’ın tüm caddelerini dolaştım.
Yüzlerce enkazı gördüm.
Binlerce depremzedeyle konuştum.
Bizzat tanığım…
Geç müdahale vefatları arttırdı
Hatay’da bir değil, iki zelzele meydana geldi.
Biri, alışılmış olan.
Diğeri de zelzeleden sonra ve bürokratik ve kurumsal olan.
AFAD birinci iki gün Hatay’da yoktu. Valiliğe nazaran bu gecikmenin üç nedeni var:
Bir: Hatay’a yardım edecek Kahramanmaraş, Gaziantep, Adana ve Osmaniye’nin zelzelede yıkılması.
İki: Konya ve Ankara üzere ikinci nesil kentlerden gönderilecek takımların kar pürüzüne takılması.
Üç: İstanbul ve İzmir’den gelecek takımların pist kırıldığı için havalimanına inememesi.
İlk iki gün Hatay’a yalnızca Suriye’den Türk Silahlı Kuvvetleri getirilebildi. Çeşitli kentlerinden, kimileri belediyelere, kimileri sivil tertiplere bağlı istekli kurtarma grupları AFAD’dan evvel kente vardı.
Ve aslında devletin kendisi de enkazın altında kalmıştı. Belediye ek binası, Jandarma Komutanlığı, polisevi, karakollar, müftülük, Devlet Hastanesi, Eğitim ve Araştırma Hastanesi yıkılmıştı. Münasebetiyle devlet kendisini enkaz altından çıkarmaya çalıştı.
Haliyle Hatay, enkazın dışındakiler ve içindekiler olarak ikiye ayrıldı. Hasbelkader sarsıntıdan kurtulan Hataylılar enkazdakileri kurtarmak için vefatı göze aldı.
Enkazdan çıkarılanlar kalanları kurtarmak için çabalayanlara katıldı.
Nasıl mı?
Ya çıplak elleriyle…
Ya da ne buldularsa onunla!
Çünkü kurtarma çalışması yapabilecek ve enkazı kaldırabilecek vinç, dozer ve yanılgı hilti bulmak mümkün değildi. Valilik bu eksikliği Hatay’a tek bir yolla girilmesinden kaynaklı gecikmeye bağlıyor.
Olabilir.
Belki doğrudur.
Fakat sonuç değişmiyor.
İlk 48 saatte yüzlerce enkazın altında binlerce yurttaş “İmdat!” çığlıkları atarak, kurtarılmayı bekledi. Ve onlardan birçok, yardım takımı gelmediği ya da vinç bulunamadığı için, hayatta kalabilecekken ortamızdan ayrıldı. İki günlük gecikmenin yüzlerce vefata mal olduğunu varsayım ediyorum.
Hataylılar gecikmenin ardında kasıt arıyor.
Şehrin yarı yarıya Alevi ve büyükşehir belediyesi CHP’li olduğu için iki gün boyunca görmezden gelindiklerini, televizyonların Hatay’ı görmediğini düşünüyorlar.
Doğrusu ben bu gecikmenin, liyakatsizlik ve beceriksizlikten kaynaklandığını düşünüyorum. Zira çoğunlukla Sunni ve AK Parti’ye oy vermiş olmaları Adıyaman’a da kurtarma olarak geri dönmedi. Hatay’a gelemeyenler sanıyor musunuz ki Adıyaman’a gidebildi?
AFAD’a dönersek…
Geçen 12 Kasım’da ‘çök-kapan-tutun’ sloganıyla yurt çapında zelzele tatbikatı ismi altında göstermelik gösteri gerçekleştiren AFAD’ın kendisi bir afete dönüştü.
Sahne Menzil’de
Bugün hala hem arama kurtarmada hem de yardım bakımından önemli bir koordinasyonsuzluk var. Hangi arama kurtarma takımının hangi enkaza müdahale edeceği rastgele belirleniyor.
O kadar ki…
Hatay Eğitim ve Araştırma Hastanesi sarsıntıda hasar gördüğü için avlusunda toplanan UMKE takımları, istekli arama kurtarma ve sıhhat takımlarına beşinci gün seyyar tuvalet temin edilebildi. Cenazeler yerde bekletildi.
Herkes bulduğu bir köşe başında yardım dağıtıyor. Kimi giysi, kimi ayakkabı, kimi çorba, kimi battaniye, kimi de su…
Yardımlar sokaklarda birer çöp yığını üzere birikiyor.
Devletin AFAD ve Kızılay üzere yardım kuruluşları varken kent meydanı, hatta yıkılan meclis binasının önü Menzil’in Beşir Derneği’ne verildi. Ne kadar tarikat ve cemaat derneği ve vakfı varsa alandaydı. Güya devlet yardım tertibini dini kümelere havale etmişti.
Salgın hastalık riski
Mevcut mezarlık dolduğu için yeni bir mezarlık açıldı. Cenaze torbası sayısı yetmiyor, ölüler battaniyelere sarılıyor ve araç yetişmediği için el otomobilleriyle taşınıyor. Hala enkazda binlerce ceset var. Cesetler kokmaya başladı.
Bazı cesetler çıkarıldıkları enkazın önünde saatlerce bekliyor. Kimi cenazeleri alacak kimse kalmadı.
Zira onlar da hayatını kaybetti.
Elektrik yok, çadırkent kurulamadı
Hatay’a elektrik verilemedi, kent aydınlatılmadı ve karanlıkta kaldı. Valilik enkazda kazaya sebebiyet vermemesi için bu tedbiri aldıklarını söz ediyor. Lakin altıncı gün Köprübaşı aydınlatılabildiğine ve ışıldaklar yakılabildiğine nazaran bu mazereti geçerliliğini kaybediyor. Demek ki sokak lambaları yakılabilirdi.
Doğalgaz da yok. Akşam hava sıcaklığı sıfırın altına düşüyor. Kent ayazdan tir tir titriyor. Enkaz altında kalanlardan bir kısmının donma yüzünden öldüğü varsayım ediliyor.
İlk beş gün birkaç parktaki çadırları saymazsak, çadırkentler ve konteynerkentler kurulamadı. Çadırlar o kadar sonluydu ki, beşerler yanlarında ve açık havada battaniyeye sarınıp uyudu. İnsanların birden fazla ya enkazlarının başında sokakta ya otomobillerinin içinde ya da bulabildikleri çadırlarda geceledi.
Elektrik olmadığı için ateş yakılarak ısınılıyor.
Temiz ve sıcak suya erişim olmadığı üzere, seyyar tuvalet temin edilemedi. Beceriksizlik o kadar had safhaya ulaştı ki, Köprübaşı’na konan dört seyyar tuvalete masraf bağlanmadığı ortaya çıktı. Bu yüzden tuvaletler tıkandı.
Bugün bile kentin belli bölgeleri hariç telefonlar çekmiyor ve internete erişilemiyor. Baz istasyonlarının şurası olduğu binalar yıkıldığı için arızanın meydana geldiğini ileri sürülüyor. O denli olsa bile ikinci günden itibaren seyyar baz istasyonu kurulabilirdi.
Güvenlik zaafiyeti büyüyor
Askerlerin vazife aldığı meydanlar dışında bir güvenlik zafiyeti var. Marketler, eczaneler ve kuyumcular soyuluyor, meskenlere giriliyor ve beşerler sokakta gasp ediliyor. Aydınlatma olmadığı için gece, bazen gündüz, kentte yürümek epeyce riskli. Kâfi sayıda asker ve polis yok.
Halk yağmacı olduğunu düşündüklerini bulduğu yerde döverek cezalandırıyor. Polis ve askerler cop, kemer ve kayışla bu şahıslara azap ediyor. Acıdır ki, azap manzaraları övünçle yayınlanıyor.
Vatandaşlar ve hatta kamu vazifelileri yağmalardan Suriyelileri sorumlu tutuyor. Halbuki bu kabahatlere karışanlar ortasında Türk vatandaşları da bulunuyor. Bu türlü olduğu halde hatalılar Suriyelilere genelleniyor. Bu tansiyon Suriyeliler ve vatandaşlar ortasında kitlesel karşı karşıya gelişi tetikleyebilir.
Önce çöktü, artık göçüyor
Ve asıl değerlisi, Hatay’daki canlı toplumsal hayat enkazın altında kaldı. Hatay’ı var eden ve ayakta tutan iş dünyasından eğitimcisine, tabibinden mühendisine, beyaz yakalısından mavi yakalasına, akademisyeninden üniversitelisine, atletinden gazetecisine, kim varsa, ya öldü ya da yaralandı.
Sağ kalanlar enkazdaki yakınını çıkardıktan ya da cenazesini toprağa verdikten sonra kenti terk ediyor.
Hatay evvel çöktü.
Şimdi göçüyor.
Enkazı kaldırmak, yerine yeni binalara dikmek ayları bulabilir. Tarihi binalar da pekala aslına uygun halde yapılabilir.
Ancak Hatay’ın çok inançlı, çok lisanlı ve politik toplumsal hayatını geri getirmek mümkün olmayabilir.
Asıl tasa vermesi gereken tam da budur.
Vatandaşından boşalan Hatay yasal olarak ayrılmaları mümkün olmayan Suriyelilerin çoğunluğu oluşturduğu bir kente dönüşebilir. O gün Suriye hududunda bir iç Suriye kurulmuş olur.
Hatay’ın demografisi değişmemeli ve korunmalıdır.
Hatay, sadece büyük Atatürk’ün değil, her bir Türk vatandaşının da şahsi sıkıntısıdır.
NOT: Yıllık müsaademin bir kısmını kullanacağım için yazılarıma bir hafta orta veriyorum.